تحلیل زبانشناختی آرای قضایی بر اساس الگوی خلاق عنوان مقاله ایست نوشته فائزه فرازنده پور – مترجم رسمی دادگستری و کارشناس ارشد زبانشناسی همگانی که توسط گروه کارشناسان رسمی دادگستری در متن زیر آورده شده است.
چکیده
این پژوهش درصدد است تا الگوی نوینی را برای تهیه خلاصه آرای قضایی به زبان ساده حقوقی ارائه دهد.
در این مقاله، ضمن تحلیل زبانشناختی آرای قضایی الگویی با عنوان «الگوی خلاق» معرفی میشود که بر اساس آن طی ۵ مرحله مجزا میتوان خلاصه آرای قضایی را که حاوی کلان گزارههای متن است، به زبان ساده حقوقی و به تفکیک موضوع ارائه داد.
پیکره زبانی پژوهش عبارت است از ۵۰ دادنامه با موضوع کیفری و حقوقی که به روش تحلیلی – توصیفی از نوع تحلیل محتوا تجزیهوتحلیل میشوند. پس از پیادهسازی آرای قضایی در «الگوی خلاق»، میزان جامعیت متن خلاصه رأی و همچنین قابلیت درک و شفافیت بیان آن در مقایسه با متن اصلی به روش «بررسی مقایسهای» و روش «گروه کانونی» بررسی میشود.
نتایج حاصل از این بررسیها نشان میدهد که خلاصه آرای قضایی که از طریق «الگوی خلاق» بهدستآمده نهتنها نکات کلیدی متن اصلی را در برگرفته بلکه در مقایسه با متن اصلی از قابلیت درک و صراحت بیان بیشتری برخوردار است.
کلیدواژهها:
- زبانشناسی حقوقی (قضایی)
- زبان ساده حقوقی
- ساخت موضوعی
- نشانگرهای گفتمانی
- قواعد کلان متن.
۱- مقدمه
زبان حقوقی که ابزار برقراری ارتباط در حوزه حقوق و ضامن اجرای قانون است، همواره برای غیر حقوقدانان درک نشدنی بوده است؛ بهطوریکه زبانشناسان اروپایی سبک زبان حقوقی را گویشی مجزا تلقی میکنند.
یکی از دلایل این مسئله آن است که زبان حقوقی برخلاف سایر زبانها، زبانی ایستا است. نتایج حاصل از تحلیلهای زبانشناختی که در این زمینه صورت گرفته نشان میدهد که دشواری درک زبان حقوقی نهتنها ناشی از بهکارگیری اصطلاحات فنی و حقوقی خاص، بلکه به دلیل ویژگیهای سبکی و ساختاری این زبان است.
بههرحال مخاطب احکام صادره هر گویشوری میتواند باشد، خواه باسواد و خواه کمسواد و این حق گویشوران یکزبان و مردم یک کشور است که بتوانند مفهوم احکام قضایی که به زبان مادریشان نوشته میشود درک کنند و بفهمند که آیا رأی به محکومیت آنها صادرشده یا حاکمیت آنها و بدانند که به چه دلیل حاکم یا محکومشدهاند.
تاکنون در ایران هیچ اقدامی در حل مشکل پیچیدگی متون حقوقی صورت نگرفته اما در زبان انگلیسی تلاشهایی برای سادهنویسی متون حقوقی از طریق فرمولهای خوانش پذیری ۲ و همچنین ویرایش بلاغی متون حقوقی انجامشده که به دلیل ساختار زبانی و پیچیدگی ذاتی زبان حقوقی، هیچگونه تغییر محسوسی در این زبان ایجاد نکرده است.
اخیراً در اروپا اقداماتی صورت گرفته که هدف آن رواج «زبان ساده حقوقی» است. زبان ساده حقوقی یعنی نوشتن بهنحویکه نهتنها برای حقوقدانان بلکه برای غیر حقوقدانان نیز قابلدرک باشد. این زبان ازنظر قانونی الزامآور و ازنظر منطقی، زبانی سازمانیافته، دقیق و عاری از ابهام است.
بنابراین در این پژوهش سعی شده تا ضمن شناسایی عواملی که موجب دشواری درک متون حقوقی میشود، با بررسی ساخت موضوعی اینگونه متون و کدگذاری ویژگیهای متنی که از اهمیت ویژهای برخوردارند، الگویی با عنوان «الگوی خلاق» (الگوی خلاصهنویسی آرای قضایی) ارائه شود و بهاینترتیب بتوان ضمن سادهنویسی آرای قضایی خلاصه جامعی از آن ارائه داد تا برای غیر حقوقدانان قابلدرک و برای حقوقدانان قابل استناد باشد.
۲- پیشینه پژوهش
زبانشناسی حقوقی (قانونی) در کشورهای اروپایی بهویژه انگلیس، کانادا و آمریکا پیشرفت چشمگیری داشته و راهگشای بسیاری از مسائل مربوط به دو رشته زبانشناسی و حقوق بوده است.
اما این رشته در ایران تا حد زیادی ناشناخته مانده و تاکنون در ایران هیچ اقدامی در خصوص یکی از موضوعات زیرمجموعه زبانشناسی حقوقی، یعنی خلاصهنویسی متون حقوقی، صورت نگرفته است.
از میان پژوهشگران غیر ایرانی که در حوزه زبانشناسی حقوقی به تحقیق پرداختهاند میتوان راجی شای (۱۹۹۳)، پیتر تیرسما (۱۹۹۳)، جان گیبونز (۱۹۹۴)، جان اولسن (۱۹۹۵) و ملکم کلتارد (۲۰۰۲) را نام برد که با استناد به مبانی زبانشناسی نظری و کاربردشناسی و هزاران پرونده حقوقی مطرحشده در محاکم قضایی آمریکا و اروپا بهصراحت بیان میکنند که رابطه نزدیکی بین رشته زبانشناسی و حقوق وجود دارد و این رابطه در دادگاهها با ارائه شواهد زبانشناختی، در امر قضاوت و کشف حقایق، بسیار گرهگشای دستگاه حقوقی بوده است.
همچنین در ایران نیز تحقیقات محدودی در این زمینه صورت گرفته که ازجمله محققان ایرانی میتوان حبیبی (۱۳۷۴)، لطیفی خواه (۱۳۸۱)، آقاگلزاده (۱۳۸۴)، داوودی رئیسی (۱۳۸۴) و صفی (۱۳۸۶) را نام برد. اما بهطورکلی تحقیقات هیچیک از پژوهشگران فوق مرتبط با موضوع این تحقیق نبوده است.
بنابراین، این پژوهش نخستین گام در خلاصهنویسی آرای قضایی و گسترش زبان ساده حقوقی در ایران است. بهعلاوه، ارائه «الگوی خلاق» از دیگر نوآوریهای این پژوهش است، چراکه تاکنون برای خلاصهنویسی متون حقوقی هیچ الگو و راهکاری ارائه نشده است. امید است که دستاوردهای این پژوهش بتواند در عمل راهگشای مشکلات موجود و زمینهساز پژوهشهای ارزشمند آتی باشد.
۳- مبانی نظری پژوهش:
این پژوهش از چارچوب نظری خاصی پیروی نمیکند چون اساساً در این حوزه چارچوب نظری خاصی وجود ندارد؛ بلکه با الهام از الگوی فرایند محور وندایک و با استفاده از ابزارهای انسجام متن هلیدی و حسن (بهویژه انسجامهای پیوندی) از طریق تقطیع موضوعی متن آرای قضایی و سپس اعمال قواعد کلان متن از قبیل قاعده حذف، قاعده تعمیم دهی و قاعده سختی، خلاصه آرای قضایی در قالب «الگوی خلاق» و به زبان ساده حقوقی ارائهشده است.
۴- معرفی پیکره زبانی و روش انجام پژوهش
پیکره دادههای زبانی این پژوهش عبارت است از ۵۰ رأی صادره از دادگاههای عمومی جمهوری اسلامی ایران با موضوعات مختلف کیفری و حقوقی، که به روش تحلیلی – توصیفی از نوع تحلیل محتوا بررسی میشوند.
بدین ترتیب که ابتدا با تحلیل زبانشناختی متن آرای قضایی کاستیهای زبانی که موجب ابهام و دشواری درک متن برای غیر حقوقدانان میشود را (یعنی مواردی مانند طولانی نویسی، عدم رعایت علائم نشانهگذاری، استفاده بیشازحد از واژههای عربی، بهکارگیری اصطلاحات فنی و حقوقی بدون ارائه تعریف ساده و قابلفهم برای آنها) تعیین کرده و از طریق شناسایی علائم گفتمانی و نشانههای زبانی و تفکیک موضوعی متن رأی به ۵ موضوع اصلی که در همه دادنامههای مشترک است، با اعمال قواعد کلان، نکات کلیدی متن استخراجشده و درنهایت خلاصه رأی به زبان ساده حقوقی و به تفکیک موضوع طی ۵ مرحله و در قالب «الگوی خلاق» ارائه میگردد.
در پایان، بهمنظور آزمودن الگو ازنظر میزان جامعیت خلاصه آرای قضایی از دیدگاه حقوقی و قابلیت درک آن برای غیر حقوقدان، دو روش مجزا یعنی روش «گروه کانونی» و روش «بررسی مقایسهای» اتخاذ گردیده است.
۴-۱٫ مراحل «الگوی خلاق»
پردازش پیکره زبانی این پژوهش (دادنامهها) و ارائه خلاصه آن طی یک فرایند ۵ مرحلهای صورت میگیرد که در ادامه شرح داده میشود.
۱) مرحله پیشپردازش:
بهمنظور کشف نحوه توزیع اطلاعات در متن، ابتدا با بهرهگیری از نشانگرهای گفتمانی و کلان پیوند دهندههای متداول در اینگونه متون، متن رأی را به پاراگرافهای تشکیلدهنده آن تفکیک میکنیم.
۲) مرحله تقطیع موضوعی:
ازآنجاکه معمولاً در نگارش آرای قضایی اصل طولانی نویسی و عدم رعایت اصول نشانهگذاری حاکم است، اغلب کل متن در غالب یک جمله تلقی میشود (یعنی سطح خرد و کلان متن یکی است) که این امر موجب دشواری درک پیام متن میگردد.
بنابراین بهمنظور تقطیع متن به موضوعهای مختلف، ساخت کلان متن را مبنای کار قرار میدهیم و با توجه به ساخت موضوعی آرا، ۵ موضوع اصلی را که در همه دادنامهها مشترک است در نظر میگیریم.
سپس واحدهای متنی مربوط به هر یک را (که یک موضوع گفتمانی محسوب میشود) در بخش مربوط به خود قرار میدهیم؛ یعنی تا جایی که موضوع گفتمان عوض میشود یک مبتدای گفتمانی تلقی کرده و یک بخش را به آن اختصاص میدهیم. بدین ترتیب متن رأی تقطیع موضوعی میشود. این ۵ موضوع عبارتاند از:
- الف) اطلاعات عمومی پرونده: اطلاعات اولیهای که معمولاً در ابتدا و انتهای دادنامهها میآید و مواد قانونی و مستندات قانونی رأی در گروه اطلاعات عمومی پرونده قرار میگیرد.
- ب) موضوع دعوا (خواسته / اتهام): مطالب این قسمت نشاندهنده خواسته خواهان (در امور حقوقی) یا اتهام متهم (در امور کیفری) است؛ یعنی در حقیقت نشان میدهد که خواهان یا شاکی به چه دلیل دادخواست یا شکوائیه تقدیم کرده است.
- ج) شرح دعوا: در این قسمت شرح واقعه و آنچه بین طرفین دعوا رخداده به ترتیب تقدم و تأخر ذکر میشود. در حقیقت مطالب این قسمت نشان میدهد که خوانده / متهم چهکاری را در حق خواهان / شاکی انجام داده و در دفاع از حق خود چه دلایلی دارد.
- د) دلایل و مستندات قضایی: در این قسمت با توجه به حقایق کشفشده، قاضی معمولاً ادعا، دلایل یا دفاعیات یکی از طرفین دعوا را مستند و مستدل تشخیص میدهد (البته گاهی هم هر دو و یا هیچیک را محق نمیداند). اصولاً این قسمت از رأی برای حقوقدانان بسیار حائز اهمیت است چراکه نشانگر دلایلی است که بر اساس آن قاضی خواسته خواهان و یا اتهام متهم را ثابت و محرز تشخیص میدهد و یا دعوای مطرحشده را مردود اعلام میکند.
- ه) نتیجهگیری و صدور رأی: در این قسمت قاضی بر اساس مواد قانونی مربوط به موضوع رأی صادر میکند. بدین ترتیب این قسمت نشان میدهد که بهموجب رأی دادگاه، موضوع مورد اختلاف طرفین حلوفصل شده (حکم صادرشده) یا بهموجب صدور قرار، دعوا مردود و یا غیرقابل استماع اعلام گردیده است.
۳) مرحله حذف:
در این مرحله، با اعمال یکی از قواعد کلان در دستور متن (قاعده حذف)، مطالب غیرضروری که حذف آنها به محتوای اصلی متن و جان کلام لطمهای نمیزند، حذف میشود؛ ازجمله: بخش گردشکار، برخی از اظهارنظرهای طرفین دعوا و علائم گفتمانی.
۴) مرحله گزینش:
در این مرحله مهمترین و کلیدیترین عناصر متن برگزیده میشود. این عناصر کلیدی یا بهصورت فعلاند (مانند: نتیجهگیری کردن، صادر و اعلام کردن و…) یا بهصورت عبارات و اصطلاحات خاص حقوقی (مانند: دفاعیات بلا وجه، قرارداد دعوا و…) که برخی از این عبارات و اصطلاحات به همراه مثال در جدول ۵-۲ ارائهشده است.
۵) مرحله تولید خلاصه بر اساس «الگوی خلاق»:
در این مرحله با اعمال قاعده تعمیم بخشی و قاعده ساختی، خلاصه رأی که حاوی عناصر کلیدی متن است به زبان ساده حقوقی و به تفکیک موضوع ارائه میشود. بهاینترتیب کلان گزارههای آرای قضایی به دست میآید. (نمودار ۴- ۱ در صفحه قبل)
اگرچه در متن این رأی الزامات قانونی که باید در نگارش آرای قضایی موردتوجه قرار گیرد رعایت شده اما به لحاظ صوری و محتوایی، اصول سازمانبندی متن بهطور کامل رعایت نشده است؛ یعنی برای نشان دادن تغییر موضوع از ابزارهای کلامی (مانند: در خصوص، در استناد به، با توجه به اینکه، مستندا به ماده فوقالذکر) استفادهشده ولی جنبههای صوری آن لحاظ نگردیده است (مانند پاراگرافبندی و نشانهگذاری).
بهطورکلی با تحلیل زبانشناختی متن فوق و بررسی اصول نگارش آرای قضایی از بعد زبانشناختی، میتوان نکات زیر را برشمرد:
۱- استواری نثر:
گرچه نخستین ویژگی رأی مطلوب آن است که در نثر آن از اصطلاحات ثقیل حقوقی، واژههای عربی، عبارات حرفاضافهای و ساخت مجهول در حد افراط استفادهنشده باشد، اما با توجه به جدول ۵-۱ مشاهده میشود که این موارد در رأی فوق بهوفور دیده میشود. البته لازم به ذکر است که ساختهای موسوم به ساخت مجهولی که سبب پیچیدگی متن میشوند (مثال الف) با آنهایی که آسیبی به معنا نمیزنند (مثال ب) تفاوت دارند. مثال الف) «حکم اولیهای که توسط دادگاه صادرشده است.» (بهجای «حکم اولیهای که دادگاه صادر کرده است.»)
مثال ب) «حکم اولیهای که به آن اشارهشده است.»
۲- رعایت رسمالخط:
اصول نگارش و قطع و وصل حرف «بـ» در برخی موارد رعایت نشده که تعداد و نمونه آن در جدول ۵-۱ مشخصشده است. البته علاوه بر حرف «بـ»، عدم رعایت رسمالخط در موارد دیگر هم مشاهده میشود که بسیار حائز اهمیت است؛ ازجمله اینکه عدم رعایت نیمفاصله موجب ایجاد تمایز معنا میشود و در درک متن بسیار مؤثر است.
بهعنوانمثال چنانچه بین دو جزء ترکیب «تعیینشده» (خط هفتم رأی دادگاه) یکفاصله باشد، فعل مرکب ساخته میشود و اگر بین این دو جزء یک نیمفاصله باشد، صفت مفعولی ساخته میشود. اما همانطور که مشاهده میشود در متن رأی بهاشتباه این دو جزء با یکفاصله کامل از هم جداشدهاند. (جدول ۵-۱)
۳- پرهیز از طولانی نویسی:
بهطورکلی به علت عدم رعایت اصول پاراگرافبندی و نشانهگذاری، متن رأی یک جمله طولانی محسوب میشود که این امر، موجب ایجاد ابهام و دشواری درک برخی از قسمتهای متن فوق شده است.
بهعبارتدیگر، در رأی مذکور جملات بسیاری میان واژهها «تقاضا» (در جمله اول) و تقاضای محکومعلیه (در جمله چهارم) قرارگرفته که این فاصله میان کلمه «تقاضا» و موردتقاضا، رأی را بسیار سنگین و غیر سلیس کرده است.
۴- رعایت نشانهگذاری:
در رأی فوق، جز در یک مورد که آنهم اشتباه بهکاررفته، از هیچیک از علائم نوشتاری از قبیل نقطه، ویرگول، نقطهویرگول و مانند آن استفادهنشده است. در حقیقت جملات رأی بهاندازهای طولانی بوده که دادگاه برای کوتاه نمایاندن جمله در سطر چهارم و پنجم بهطور نادرست علامت نقطه را بهکاربرده چراکه در سطر چهارم عبارت «به تخفیف در مجازات» – که خواسته محکومعلیه بوده است
ازنظر منطقی و نگارشی جزء پیوسته به کلام قبل است. همچنین در سطر پنجم نیز پس از عبارت «مصوب ۱۳۵۶» بهجای استفاده از علامت ویرگول بهاشتباه از علامت نقطه استفادهشده که این امر موجب دشواری خواندن و درک متن گردیده است.
۵- خطای نگارشی:
حرفاضافهای که به همراه کلمه «استناد» به کار میرود، «به» است و ترکیب «در استناد به ماده…» ترکیب نادرستی است. همچنین قسمتی از رأی، با این عبارت که «دادگاه… مجازات تعیینشده در مورد نامبرده را به شرح زیر تخفیف و تبدیل مینماید…» نادرست است.
درواقع در این جمله، فعل «مینماید» مشتق از مصدر «نمودن» معطوف به هر دو کلمه «تخفیف» و «تبدیل» شده است. حالآنکه واژه «تخفیف» با مصدر «نمودن» به کار نمیرود و مجازات را هیچگاه نمیتوان تخفیف نمود. برای بیان این مقصود میتوان چنین عبارتی را به کار برد: «دادگاه… مجازات معینشده برای متهم را به شرح زیر تخفیف میدهد» یا «دادگاه… با قبول تخفیف مجازات، آن را به مجازات زیر تبدیل مینماید.»
۵-۱ پیادهسازی دادنامه در «الگوی خلاق»
۵-۱-۱- مرحله پیشپردازش:
در خصوص تقاضای آقای موسی … محکومعلیه دادنامه شماره ۲۲۵۳ – ۱۸/۱۰/۷۵ صادره از این دادگاه که بهموجب آن نامبرده به تحمل دو سال حبس و پرداخت مبلغ ۷۵ میلیون ریال جزای نقدی و پرداخت مبلغ یکصد و پنجاه میلیون ریال به تضامن در حق سه نفر از شکات آقای علی … و حجتالله … و پرویز … محکومشده است.
به تخفیف در مجازات با توجه به گذشت شاکی خصوصی و در استناد به ماده ۲۵ اصلاحی پارهای از قوانین دادگستری مصوب ۱۳۵۶ با توجه به اینکه آقای حجت … احد از شکات اعلام گذشت نموده است.
فلذا دادگاه محکومعلیه را مستحق تخفیف دانسته و مستندا به ماده فوقالذکر مجازات تعیینشده در مورد نامبرده را به شرح زیر تخفیف و تبدیل مینماید:
- دو سال حبس تعزیری به یک سال حبس
- جزای نقدی مبلغ ۷۵ میلیون ریال به مبلغ چهل میلیون ریال
- رد مال به نسبت سهم دو نفر دیگر شکات. این رأی حضوری و قطعی است.
۵-۱-۲- مرحله تقطیع موضوعی:
- الف) اطلاعات عمومی پرونده:
شماره پرونده: ۲۰۸۷۸/۱۶۵
شماره و تاریخ دادنامه ۱۱۱ – ۷۸/۲/۹
مرجع رسیدگی: شعبه … دادگاه عمومی…
خواهان: آقای موسی … به نشانی …
خواسته: تخفیف مجازات - ب) موضوع دعوا (خواسته) و ج) شرح دعوا
در خصوص تقاضای آقای موسی … محکومعلیه دادنامه شماره ۲۲۵۳-۱۸/۱۰/۷۵ صادره از این دادگاه که بهموجب آن نامبرده به تحمل دو سال حبس و پرداخت مبلغ ۷۵ میلیون ریال جزای نقدی و پرداخت مبلغ یکصد و پنجاه میلیون ریال به تضامن در حق سه نفر از شکات آقای علی … و حجتالله… و پرویز … محکومشده است. به تخفیف در مجازات با توجه به گذشت شاکی خصوصی - د) دلایل و مستندات قضایی
در استناد به ماده ۲۵ اصلاحی پارهای از قوانین دادگستری مصوب ۱۳۵۶٫ با توجه به اینکه آقایان حجت … احد از شکات اعلام گذشت نموده است. فلذا دادگاه محکومعلیه را مستحق تخفیف دانسته. - ه) نتیجهگیری و صدور رأی
و مستندا به ماده فوقالذکر مجازات تعیینشده در مورد نامبرده را به شرح زیر تخفیف و تبدیل مینماید.
۱- دو سال حبس تعزیری به یک سال حبس
۲- جزای نقدی مبلغ ۷۵ میلیون ریال به مبلغ چهل میلیون ریال
۳- رد مال به نسبت سهم دو نفر دیگر شکات. این رأی حضوری و قطعی است.
۵-۱-۳- مرحله حذف:
در این مرحله عبارات و گزارههای غیرضروری که در متن فوق زیر آنها خط کشیده شده با اعمال قاعده حذف، از داخل متن برداشته میشود.
۵-۱-۴- مرحله گزینش:
عبارات و گزارههای کلیدی این رأی عبارتاند از:
- تقاضای محکومعلیه دادنامه … به تخفیف در مجازات با توجه به گذشت شاکی خصوصی.
- احدی از شکات اعلام گذشت نموده است.
- دادگاه محکومعلیه را مستحق تخفیف دانسته.
- مجازات تعیینشده در مورد نامبرده را به شرح زیر تخفیف میدهد:
۱- دو سال حبس تعزیری به یک سال حبس
۲- جزای نقدی مبلغ ۷۵ میلیون ریال به مبلغ چهل میلیون ریال
۳- رد مال به نسبت سهم دو نفر دیگر شکات.
۵-۱-۵- مرحله تولید خلاصه:
«خلاصه دادنامه در قالب الگوی خلاق»
- اطلاعات عمومی پرونده:
شماره پرونده: ۲۰۸۷۸/۱۶۵
شماره و تاریخ دادنامه: ۱۱۱-۷۸/۲/۹
مرجع رسیدگی: شعبه … دادگاه عمومی…
خواهان: آقای موسی … به نشانی…
مستند قانونی رأی: ماده ۲۵ اصلاحی پارهای از قوانین دادگستری مصوب ۱۳۵۶
نوعی رأی: قطعی - موضوع دعوا (خواسته):
تقاضای تخفیف مجازات به علت گذشت شاکی خصوصی - شرح دعوا:
بر اساس دادنامه شماره …، خواهان به تحمل دو سال حبس تعزیری، پرداخت جزای نقدی به مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۷۵ ریال، پرداخت ۰۰۰/۰۰۰/۱۵۰ ریال بهطور مستقل به سه نفر از شاکیها محکومشده است. - دلایل و مستندات قضایی:
با توجه به گذشت یکی از شاکیها، دادگاه خواهان را مستحق تخفیف مجازات تشخیص میدهد. - نتیجهگیری و صدور رأی:
به استناد مادهقانونی فوق، دادگاه مجازات خواهان را به شرح زیر تخفیف میدهد:
۱- یک سال حبس تعزیری
۲- جزای نقدی به مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۴۰ ریال
۳- پس دادن سهم دو نفر از شاکیها.
با توجه به نمودار زیر که فراوانی کمیت زبانی بخشهای مختلف در خلاصه رأی را نشان میدهد میتوان نتیجه گرفت که در این رأی «بخش نتیجهگیری و صدور رأی» بیشترین حجم از خلاصه را در برگرفته است. (نمودار ۵-۱)
پس از تحلیل ۵۰ دادنامه (پیکره زبانی پژوهش) و بررسی فراوانی کمیت زبانی بخشهای مختلف خلاصه هر یک از آنها، بهطورکلی همانطور که نمودار ۵-۲ نشان میدهد، مشاهده شد که درمجموع بخش «شرح دعوا» بیشترین حجم از خلاصه آرا را در برمیگیرد.
اما نتایج حاصل از بررسیهایی که به روش گروه کانونی صورت گرفت حاکی از آن است که از دیدگاه حقوقی، بخش «دلایل و مستندات قضایی» که رأی قاضی بر اساس آن صادر میشود مهمترین بخش از خلاصه محسوب میشود.
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که اهمیت بخشهای مختلف خلاصه آرای قضایی (به لحاظ معنای زبانی) و کمیت زبانی دادههای مستخرج از آرای قضایی در هر بخش از خلاصه رأی (به لحاظ حجمی) الزاماً باهم رابطه مستقیم ندارند. (نمودار ۵-۲ در صفحه قبل و جدول ۵-۲ در همین صفحه)
۶- نتایج پژوهش
تحلیل متن آرای قضایی نشان میدهد که ازلحاظ زبانشناختی، دشواریها و پیچیدگیهای متن آرای قضایی ناشی از سبک و ساختار پیچیده آن است.
ازجمله:
- طولانی نویسی
- استفاده فراوان از واژههای عربی و عبارات حرفاضافهای
- عدم رعایت اصول نشانهگذاری
- همچنین بهکارگیری واژههای تخصصی و اصطلاحات حقوقی (بدون ارائه تعریف مناسب بهطوریکه برای غیر حقوقدانان هم قابلفهم باشد).
همچنین طی پیادهسازی رأی در «الگوی خلاق» مشاهده شد که با تقطیع ساخت موضوعی متن رأی دادگاه میتوان به مضمون هر بخش و همچنین علائم گفتمانی و اصطلاحات خاص حقوقی هر قسمت پی برد و با شناسایی ساخت موضوعی آرای قضایی و تقطیع آن به مضامین مختلف و سپس حذف عناصر و گزارههای غیرضروری متن، میتوان بدون هرگونه لطمه به انسجام معنایی متن رأی، عبارات کلیدی آن را از سایر عناصر غیرضروری مجزا ساخت.
پس از آزمودن الگو به روش «گروه کانونی» به این نتیجه رسیدیم که اهمیت بخشهای مختلف خلاصه آرای قضایی (به لحاظ معنای زبانی) و کمیت زبانی دادههای مستخرج از آرای قضایی در هر بخش از خلاصه رأی (به لحاظ حجمی) الزاماً باهم رابطه مستقیم ندارند.
همچنین آزمودن الگو به روش بررسی مقایسهای نشان داد که «الگوی خلاق» موجب ارتقای پیوستگی معنایی، قابلیت درک آسانتر و شفافیت و صراحت بیان بیشتر در متن آرای قضایی میشود. از نتایج فرعی این پژوهش این است که آرای مدنی را راحتتر از آرای کیفری میتوان خلاصهنویسی کرد زیرا مباحث مدنی عرفیتر از مباحث کیفری است.
همچنین برخی از واژهها و اصطلاحات حقوقی که دارای معنای عمیق هستند را نمیتوان بهراحتی سادهنویسی کرد (مانند: جائفه، حارصه، قسامه، آرش، اماره)، بنابراین لازم است برای بهگزینی واژه جایگزین، با یک حقوقدان مشورت شود. یافتههای تحقیق حاضر میتواند در موارد زیر کاربرد داشته باشد:
- کمک به حقوقدانان در تفهیم متن رأی به غیر حقوقدانان و تسریع فرآیند دادرسی
- کارآفرینی برای دانشآموختگان رشتههای زبانشناسی، ادبیات و حقوق در زمینه خلاصهنویسی متون حقوقی به زبان ساده حقوقی
- تقویت ارتباط میان حقوقدانان و عامه مردم
- کمک به جامعه مترجمان رسمی در درک نکات کلیدی متون حقوقی و وفاداری به مفهوم اصلی متن در حین ترجمه
- راهاندازی یک «بانک اطلاعات حقوقی» که خلاصه آرای قضایی و متون حقوقی را به زبان ساده و بهطور رایگان در اختیار عموم قرار میدهد.
پینوشت:
۱- علائم اختصاری بهکاررفته در تجزیهوتحلیل آرا عبارتاند از: و ح (واژه حقوقی)، و ع (واژه عربی)، ع ح ا (عبارت حرفاضافهای)، سم (ساخت مجهول)، ر خ (رسمالخط)، ع ن (علامت نا بهجا).
فهرست منابع فارسی
- آقاگلزاده، فردوس، (۱۳۸۴)، «زبانشناسی قضایی (حقوقی): رویکردی نوین در زبانشناسی کاربردی». مجموعه مقالات نخستین همایش انجمن زبانشناسی ایران. تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، ص ۲۱۵ – ۲۲۵٫
- حبیبی، حسن، (۱۳۷۴)، «زبان حقوقی»، مجله نامه فرهنگستان، س ۱، ش ۱، ۱۳-۳۷٫
- خسروی، محمدرضا، (۱۳۸۴)، آیین نگارش حقوقی، تهران، موسسه انتشاراتی نگاه بینه.
- داوودی رئیسی، ماندانا، (۱۳۸۴)، «تأثیر روابط قدرت بر ژانر دفاع کودکان بزهکار»، پایاننامه کارشناسی ارشد زبانشناسی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- شای، راجردبلیو، (۱۳۸۲)، «زبانشناسی قانونی»، ترجمه اعظم استاجی، مجله زبانشناسی، س ۲۰، ش ۲، ص ۱۶۳- ۱۷۴٫
- صالحیراد، محمد، (۱۳۸۵)، آیین نگارش آرای قضایی تهران: موسسه انتشاراتی نگاه بینه.
- صفی، نفیسه، (۱۳۸۶)، ویژگیهای کلامی جدلهای میان زنان و مردان در دادگاه خانواده شهر تهران، پایاننامه کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه پیام نور.
- لطیفی خواه، پریا، (۱۳۸۱)، «بررسی ساختار نحوی متن قانون مدنی»، پایاننامه کارشناسی ارشد، رشته زبانشناسی، تهران: دانشگاه آزاد واحد مرکز.
- ون دایک، تئون، (۱۳۸۲)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمه پیروز ایزدی و همکاران [تهران]: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها.
- هومن، حیدر علی، (۱۳۸۵)، راهنمای علمی پژوهشی کیفی، تهران انتشارات سمت.
فهرست منابع انگلیسی:
- Brown, G. & G. Yule, (1983). Discourse Analysis. Canbridge: Cambridge University Press.
- Coulthard, M. ana A. Johnson, (2007). Introduction to Forensic Linguistics: Language in Evidence. London & NewYork: Routledge.
- Gibbons, J., (1994). Langiage & Law. London & New York: Longman Publishing.
- Halliday, M. A. K. and R. Hassan, (1976). Cohesion in English. London: Longman.
- Olsson, J., (2003). What Is Forensic Linguistics? England: Nebraska Wesleyan University.
- Shuy, R. W., (1998). Bureaucratic Language in Government & Busness. Washington D. C.: Georgetown University Press.
- (۲۰۰۶). Linguistics in the Courtroom: A Practical Guide. New York: Oxford University Press.
- Tiersma, P. and L. Solan, (2004). Cops & Robbers: Selective Literalism in American Law. In: Law & Society Review, vol38, no2. PP 222-266.
- Vandijk, T. A., (1977). Text & Context. London: long man.
- عنوان:تحلیل زبانشناختی آرای قضایی بر اساس الگوی خلاق
- نویسنده: فائزه فرازندهپور – مترجم رسمی دادگستری و کارشناس ارشد زبانشناسی همگانی
- گردآوریشده توسط: کارشناسان رسمی دادگستری
دیدگاهتان را بنویسید